8. Papiamentu
Op Curaçao spreken de meeste inwoners dagelijks Papiamentu. Dat gebeurt thuis, met familie en vrienden, op school en op het werk. Op de andere twee Benedenwindse eilanden Bonaire (Papiamentu) en Aruba (Papiamento) is het ook de meest gesproken taal, al verschilt het op de drie eilanden wel enigszins. De naam van deze algemene omgangstaal is afkomstig van het Portugese woord papear. De basis voor het Papiamentu werd gelegd door de vermenging van het Portugees (bijvoorbeeld ainda, pretu) dat vooral door Portugees-joodse slaveneigenaren werd gesproken met de Afrikaanse talen die de tot slaaf gemaakten meebrachten (bijv. bakoba, chichi) en –wat later- het Nederlands van de kolonisator (stul, buki). Woorden uit het Spaans (mesa, kome) dat in de meeste omringende landen werd gesproken, gingen uiteindelijk zelfs voor ruim tweederde het Papiamentu beïnvloeden en ook Engels kwam daar bij (chèk, kòmpiuter).
De vondst van een handgeschreven brief uit 1775 en andere schriftelijke bronnen laten zien dat het Papiamentu in die tijd niet alleen gesproken, maar ook al geschreven werd. De eerste schoolmeester, Paddenburgh, klaagde in 1818 dat het Papiamentu zo wijd verspreid was, dat zelfs de Nederlanders op het eiland beter Papiamentu spraken dan Nederlands. Om de vrije zwarte bevolking of gemanumitteerden, die in tegenstelling tot de tot slaaf gemaakten mochten lezen en schrijven, grondiger te kunnen bekeren, drukten begin 19e eeuw de katholieke priesters Niewindt en Putman boeken in het Papiamentu. Putmans eerste woordenboek Papiamentu-Nederlands verscheen in 1859. Eind 19e eeuw zou Joseph Sickman Corsen het eerste echte gedicht, Atardi in het Papiamentu in het blad La Cruz publiceren, wat hem de naam opleverde van ‘vader’ van de Papiamentstalige literatuur.
In de twintigste eeuw werkten velen flink aan de uitbouw van deze taal. Op eilandelijk niveau nam de Curaçaose overheid in 1976 een fonologisch georiënteerde spelling aan, die Bonaire ook aanvaardde, terwijl Aruba voor een eigen etymologische schrijfwijze koos. Er verschenen meerdere woordenboeken Papiamentu, vertalend naar Nederlands en Engels en omgekeerd. In 1986 vond de overheid, na veel maatschappelijke discussie op Curaçao, het tijd om het Papiamentu als vak in te voeren in het basisonderwijs.
Heel belangrijk is het feit dat uiteindelijk Papiamentu door de overheid in 2007 werd erkend als officiële taal, naast het Nederlands en het Engels, en een erkende spelling kreeg op landsniveau in 2008. Het Buki di Oro, dat de overheid in 2009 uitgaf, bevat een handleiding voor de officiële spelling en een lijst met gestandaardiseerde woorden die bij wet zijn vastgelegd. Dit bracht veel duidelijkheid en rust in het onderwijs van Papiamentu. Deze lijst leidde op zijn beurt weer naar een vernieuwde elektronische spellingcontrole. Papiamentu werd nog krachtiger toen het in het nieuwe millennium bij wet een echt schoolvak en zelfs instructietaal op scholen werd, met moderne schoolboeken en kleurrijk materiaal. Na het taalmateriaal van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983-1998), kwamen er vanaf 1998 bij de onderwijsvernieuwingen eigentijdse schoolboeken uit van het overheidsbureau Fundashon pa Planifikashon di Idioma. Er kwamen complete leergangen met taalboeken Papiamentu beschikbaar voor alle groepen en klassen, van groep 1 in het funderend onderwijs tot en met het HBO.
De Papiamentstalige literatuur is veelzijdig, waarbij alle genres vertegenwoordigd zijn. Er is toneel-, verhaal- en dichtkunst. Geaccrediteerde lerarenopleidingen Papiamentu op Bachelor- en Masterniveau bij de Universiteit van Curaçao, getuigen van een gewaardeerde plaats van deze taal in de gemeenschap.
Voor de gebruikers en de nieuwe experts wordt nog steeds gewerkt aan spellingboekjes, woordenboeken en grammatica’s. Daarnaast is er aandacht van onderzoekers voor de taalstructuur, het taalleren, de literatuur en de literaire geschiedenis van deze taal in de vorm van internationale wetenschappelijke artikelen, boeken, scripties en dissertaties. Taalcomparisten beschouwen het Papiamentu als één van de best beschreven creooltalen met een hoge status.
